فرهنگ شهادت طلبی به واسطه ریشه و خاستگاه های تاریخی خود نوعی فرهنگ دینی و ملی است و می تواند نسخه شفابخشی برای حفظ تمامیت ارضی کشور در مقاطع متفاوتی باشد. این فرهنگ دارای مشخصه ها و ویژگی هایی است که از دیگر فرهنگ ها و حتی فرهنگ مقاومت و پایداری دیگر کشور متمایز و ویژه شده است.

اما نکته مهم در جنگ تحمیلی، فرماندهی فرماندهان جوان و انقلابی بود که پوزه صدام و حامیانش را به خاک مالیدند؛ آن هم با دستان خالی و آنچه که زمینه پیروزی سربازان اسلام در برابر ارتش کفر فراهم آورد، نه تجهیزات و آموزش های نظامی، بلکه مقوله هدف، انگیزه و رهبری بود.

یکی از فرماندهان عراقی هم در مورد جوانان ایرانی در همان زمان نوشته است که رزمندگان ایران را می بینم که پا می گذارند روی میدان های مین، عبور می کنند، به ما حمله می کنند، اما سربازان خودمان ـ سربازان عراقی ـ را می بینم که پوتین هایشان را می کَنند، آهسته و بی صدا فرار می کنند! چطور می شود جنگید؟! چطور می شود عقب نشینی نکرد؟!

جوانان و نوجوانان دانش آموز در پیروزی انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس نقش برجسته و تعیین کننده ای داشته و با طلایه داری در جبهه ها و تقدیم بیش از ۳۶۰۰۰ شهید و هزاران جانباز و آزاده در طول دوران جنگ تحمیلی دین خود را به اسلام و انقلاب اسلامی به خوبی ادا نمودند. در ایام پس از جنگ تحمیلی نیز بسیج دانش آموزی به عنوان میعادگاه تداوم دفاع همه جانبه نوجوانان دانش آموز ازدستاوردهای انقلاب اسلامی در عرصه های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و علمی عرصه دیگری از حیات خویش را به نمایش گذاشت و همین امر به خوبی موید این نکته است که در دوران اخیر توجه بیش از پیش و همه جانبه به این سازمان قانونی لازم و ضروری به نظر می رسد.

شهید محمدابراهیم همت در سال ۱۳۳۴، در شهر قمشه اصفهان، به دنیا آمد. او در تشکیل سپاه پاسداران قمشه نیز نقش چشمگیری داشت و عضویت در شورای فرماندهی سپاه پاسداران و مسئولیت واحد روابط عمومی را برعهده گرفت. به دنبال غائله کردستان، به شهرستان پاوه عزیمت کرد و مسئولیت روابط عمومی سپاه آنجا را برعهده گرفت، اما با شهادت ناصر کاظمی به فرماندهی سپاه پاوه منصوب شد و تا آغاز جنگ تحمیلی در این سمت باقی ماند.

با شروع عملیات رمضان، در تاریخ ۲۳ تیر ماه ۶۱ در منطقه شرق بصره، فرماندهی تیپ ۲۷ محمد رسول الله(ص) را در سن ۲۷ سالگی برعهده گرفت و بعدها با ارتقای این یگان به لشکر، تا زمان شهادتش، در سمت فرماندهی آن لشکر انجام وظیفه کرد و سرانجام در عملیات خیبر دعوت حق را لبیک گفت و به شهادت رسید.

مهدی باکری متولد ۳۰ فروردین ۱۳۳۳ از شهرستان میاندوآب است. او از فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خلال جنگ ایران و عراق بود و فرماندهی لشکر ۳۱ عاشورا را برعهده داشت. شهردار ارومیه در عملیات های فتح المبین، بیت المقدس، رمضان، مسلم بن عقیل، والفجر مقدماتی، والفجر ۱، ۲، ۳ و ۴، همچنین عملیات خیبر حضوری فعال داشت و در عملیات بدر در روستای حریبه، بر اثر اصابت تیر مستقیم، به درجه رفیع شهادت نایل می آید و پیکرش در اروندرود مفقود می شود تا در تاریخ بنویسند که شهردار ارومیه در ۲۵ اسفند ۱۳۶۳ در جزیره مجنون به شهادت رسید.

شهید محمد بروجردی در سال ۱۳۳۳ در توابع شهرستان بروجرد به دنیا آمد. او در نخستین روزهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، زمانی که فتنه و آشوب را در مناطق کردنشین به راه افتاد، با فرمان تاریخی حضرت امام(ره) مبنی بر مقابله و سرکوب ضدانقلاب، عازم پاوه شد. پس از تصویب طرح تشکیل سازمان پیشمرگان کرد مسلمان، مسئولیت این کار از طرف شهید آیت الله بهشتی و مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی به او سپرده شد.

شهید بروجردی در کردستان تمام حرکات ضدانقلاب را به عنوان فرمانده عملیات زیرنظر داشت؛ در جریان درگیری پاوه، درگیری سنندج و حوادث دردناک شهرهای کردستان همواره یکه تاز مقابله با ضدانقلاب بود و شهرها یکی پس از دیگری با دلاوری های محمد بروجردی و یارانش آزاد شد. شهید محمد بروجردی سرانجام اول خرداد ۱۳۶۲ درحالی که با عده ای دیگر از هم رزمانش در مسیر جاده مهاباد، نقده حرکت می کردند بر اثر انفجار مین به آرزوی دیرینه اش رسید و به فوز عظیم شهادت نایل آمد.

احمد متوسلیان، فرمانده لشکر بیست وهفت محمد رسول الله در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود. وی در سال سی ودو در محله امام زاده سید اسماعیل، خیابان مولوی تهران متولد شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل سپاه پاسداران، احمد متوسلیان وارد سپاه شد و دوره سوم آموزش نظامی سپاه را در سعدآباد تهران گذراند و بدین ترتیب فعالیت خود را در سپاه آغاز کرد. در سال ۱۳۵۸ به دنبال درگیری های گنبد به آنجا رفت و پس از بازگشت از گنبد و تشکیل گردان های رزمی سپاه، فرماندهی گردان دوم سپاه را به عهده گرفت.

متوسلیان پس از فتح پاوه به حکم سردار بروجردی به سمت فرماندهی سپاه پاوه منصوب شد و در این دوران وی طی عملیات های مختلف توانست ارتفاعات و مناطق حساس منطقه را پاکسازی کند. دراردیبهشت ۱۳۵۹ وی، عازم مریوان شد و به دستور بروجردی مسئولیت آزادسازی این شهر را برعهده گرفت.

حاج احمد متوسلیان در پاییز سال ۱۳۶۰، پس از بازگشت از سفر حج اقدام به تشکیل تیپ ۲۷ محمد رسول الله (ص) کرد و خود نیز به فرماندهی این تیپ منصوب شد. تیپ محمد رسول الله (ص) با فرماندهی، شهید احمد متوسلیان یک ماه پس از عملیات فتح المبین موفق به خنثی کردن توپخانه عراق شده و پیروزی در این عملیات شد. در دومین عملیات خود یعنی عملیات بیت المقدس شرکت کرد. این عملیات که از مهم ترین عملیات دوره جنگ هشت ساله ایران به شمار می آید در شب ۱۰ اردیبهشت سال ۱۳۶۱ به وقوع پیوست و در طی مراحلی در روز سوم خرداد ۱۳۶۱ منجر به آزادسازی و فتح خرمشهر شد.

پس از آزاد سازی خرمشهر و تثبیت مواضع رزمندگان اسلام در آنجا، اواخر خرداد سال ۱۳۶۱، طی ماموریتی همراه یک هیات عالی رتبه سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی ایران، به سوریه و لبنان سفر کرد تا راه های کمک به مردم مظلوم و بی دفاع لبنان را از نزدیک بررسی کند. اما در ظهر روز چهاردهم تیرماه ۱۳۶۱ حاج احمد متوسلیان به همراه اتومبیل سفارت جمهوری اسلامی ایران در لبنان هنگام عزیمت به بیروت در یک پست ایست و بازرسی موسوم به حاجز باربرا به فاصله ۴۰ کیلومتری بیروت متعلق به شبه نظامیان مارونی وابسته به حزب کتائب متوقف شد و چهار سرنشین آن به رغم داشتن مصونیت دیپلماتیک توسط تروریست به گروگان گرفته شدند و پس از شکنجه و بازجویی به نظامیان اسرائیل تحویل گردیدند که تا کنون هم از سرنوشت آن ها اطلاعی در دست نیست و حاج احمد برای همیشه در تاریخ گم شد.

با شروع جنگ ایران و عراق از جمله خلبانانی بود که در عملیات ۱۴۰ فروندی در حمله به خاک عراق نقش مهمی ایفا کرد و به علت شایستگی های نشان داده در ۱۰ اسفند ۱۳۷۲ به سمت رئیس ستاد و معاون هماهنگ کنندهٔ نیروی هوایی ارتش ایران منصوب شد و تا هنگام شهید شدن، این سمت را بر عهده داشت. شهید یاسینی در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۷۳ در یک سانحه هوایی به همراه چند نفر از فرماندهان عالی رتبه نیروی هوایی به شهادت رسید. او در میان فرماندهان جوانی است که در سن ۳۳ سالگی یعنی در سال ۱۳۶۳ فرماندهی پایگاه های شکاری همدان و چابهار و در سال ۱۳۶۷ فرماندهی پایگاه ششم شکاری بوشهر را برعهده می گیرد.

میان افراد شاخص و نخبگان سال های انقلاب و دفاع مقدس، شخصیت حسن باقری (غلامحسین افشردی) به عنوان یکی از شاخص ترین این افراد مطرح بوده است، شخصیتی که از میدان خبر به میدان نبرد آمد. پس از آنکه محسن رضایی با حسن باقری صحبت می کند در او استعدادی عجیب می بیند، از همین رو با همکاری در اطلاعات سپاه موافقت می کند و نام حسن باقری را برای او برمی گزیند و از همین جاست که نام غلامحسین افشردی به حسن باقری تغییر می کند.

دانشجوی ۲۴ ساله رشته حقوقی قضایی دانشگاه تهران، با شناخت عمیق از دشمن و چیرگی بر منطقه جغرافیایی جنگ و تغییرات حاصل از آن علاوه بر طراحی و اجرای عملیات های مهم، در شکل گیری سازمان رزم، برآورد اطلاعات و تهیه طرح عملیات، کادرسازی و تربیت فرماندهان تأثیرگذار و کارآمد نقشی اساسی ایفا کرد. بالاخره در روز ۹ بهمن ماه سال ۶۱ حسن باقری در محور عملیاتی فکه زمانی که همراه شهید مجید بقایی مشغول شناسایی عملیات والفجر مقدماتی بود در سنگر دیده بانی بر اثر اصابت خمپاره به شهادت می رسد.

سال ۱۳۳۸ هجری شمسی در کانون گرم خانواده ای مذهبی، متدین و از پیروان مکتب سرخ تشیع، در تهران دیده به جهان گشود. در خاطره ای از زبان علی صلاحی همرزم شهید زین الدین آمده ۲۷ آبان ۱۳۶۳ من و علی اصغر محراب - شاید هم مجید ایافت - به همراه محمود کاوه برای شرکت در جلسه ای پیرامون هماهنگی های آخر عملیات به باختران رفتیم. موقع اذان ظهر رسیدیم. بعد از نماز، جلسه آغاز شد. مصطفی ایزدی فرمانده قرارگاه نجف، مهدی زین الدین و برادرش مجید و تعدادی از مسئولین قرارگاه در جلسه حاضر بودند. در آن جلسه، کاوه و زین الدین گزارش شناسایی دادند. این جلسه حوالی عصر به پایان رسید.

از جلسه که بیرون آمدیم، پای ماشین ها، کاوه به زین الدین گفت: برنامه ی شما چیست؟ زین الدین گفت: ما از جادهی بانه به سردشت می رویم. کاوه گفت: الان وقت خوبی نیست. ما می خواهیم برویم سپاه کامیاران، شب آن جا بخوابیم، شما هم با ما بیایید. صبح با هم از کامیاران می رویم. زین الدین نپذیرفت و گفت: نه، تا غروب نشده می رویم، هرجا هم به شب خوردیم، در یک پایگاه می مانیم، صبح می رویم. او همراه برادرش مجید، با استیشن فرماندهی راه افتاد، ما هم به سپاه کامیاران رفتیم.

شب حدود ساعت یازده، از قرارگاه تلگرافی آمد مبنی بر این که در جاده بانه - سردشت، دستگاه استیشن فرماندهی کمین خورده است. به محض این که کاوه نامه را دید، گفت: بچه ها! زین الدین را زدند!

او که جزء اولین اعضای سپاه پاسداران بود، به همراه یک گروه ۵۰ نفره در آبادان حضور یافت؛ گروهی که پس از مدتی لشکر زرهی ۸ نجف اشرف به فرماندهی احمد کاظمی شد و صدها تانک و نفربر و ماشین آلات جنگی از نیروهای عراقی به غنیمت گرفت.

دو سال فرماندهی جبهه فیاضیه آبادان و ۶ سال فرماندهی لشکر ۸ نجف اشرف از سمت های او در جنگ تحمیلی و همچنین یک سال فرماندهی لشکر ۱۴ امام حسین علیه السلام، هفت سال فرماندهی قرارگاه حمزه سیدالشهداء و قرارگاه رمضان و همچنین پنج سال فرماندهی نیروی هوایی سپاه پاسداران، بخشی از مسئولیت های شهید کاظمی بوده است. یکی از جوان ترین فرماندهان دفاع مقدس در ۱۹ دی ۱۳۸۴ در جریان سانحه هوایی سقوط هواپیمای فالکن در نزدیکی ارومیه به شهادت رسید.

سردار سپهبد پاسدار حاج قاسم سلیمانی یکی دیگر از فرماندهان جوان جنگ تحمیلی بوده که در ۲۰ اسفند ۱۳۳۵متولد شد و در عملیات های فتح فاو، کربلای ۴ و ۵ و همچنین تک شلمچه حضور داشت. او که در ابتدای انقلاب برای مبارزه با جدایی طلبان به مهاباد رفته بود، پس از بازگشت به ریاست پادگان قدس سپاه در کرمان منصوب شد و با آغاز جنگ به آموزش چندین گردان از سپاهیان کرمان می پردازد.

سردار سلیمانی پس از جنگ به مبارزه با اشرار در کرمان پرداخت و از سال ۱۳۷۶ به فرماندهی نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منصوب شد و در جنگ های بسیاری مثل جنگ ارتش عراق و سوریه با تروریست های داعش حضور مستشاری داشت. سردار دل ها سرانجام در تاریخ سیزدهم دی ماه سال ۹۸ توسط ارتش تروریست ایالات متحده آمریکا در فرودگاه بغداد ترور شد و به شهادت رسید.

دریابان علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، از پایه گذاران سپاه پاسداران و فرمانده سپاه در استان خوزستان بود که در آغاز جنگ تحمیلی ۲۵ سال داشت و پس از پایان جنگ با انتقال به ارتش، به فرماندهی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی منصوب شد. شمخانی وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در زمان دولت اصلاحات نیز بود.

وزیر سابق دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در مقام فرماندهی سپاه تهران در دهه ۶۰، نقش تعیین کننده ای در ایجاد امنیت پایدار در تهران ایفا کرد؛ او در این مقطع حدود ۳۰ سال سن داشت.

سردار دهقان با فرماندهی سپاه یکم و قرارگاه عملیاتی ثارالله در سال های دفاع مقدس، فرماندهی عالی مجموعه یگان های رزمی استان تهران را عهده دار شد. پیروزی های غرورآفرین لشکرها و تیپ های این استان در عملیات های متعدد نشان روشنی از شایستگی هایش در مقام فرماندهی یگان های عملیاتی به حساب می آید.

حسین خرازی در سال ۱۳۳۶ هجری شمسی، در خانواده ای متدین و مذهبی در محله خیابان مسجد سید در شهر اصفهان به دنیا آمد. با پیروزی انقلاب اسلانی ایران، به عضویت کمیته دفاع شهری اصفهان در آمد و در درگیری با ضد انقلاب منطقه، دستگیری عناصر ساواک و عمال حکومت نظامی شاه و حراست از جایگاه های حساس شهر نقش تعیین کننده ایی را بر عهده داشت. وی به دلیل شایستگی هایی که در جریان دفاع از شهر از خود نشان داده بود مورد اعتماد بقیه قرار گرفت و مسئولیت اداره این کمیته به وی واگذار شد.

با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، شهید حسین خرازی به همراه پنجاه نفر از نیروهای خود، راهی منطقه جنوب ایران شد و به عنوان فرمانده اولین خط دفاعی در منطقه دارخوین، با تجهیزات جنگی و امکانات تدارکاتی بسیار ناچیز با شجاعت در مقابل نیروهای اشغالگر عراقی ایستاد.

در سال ۶۰ بعد از عملیات طریق القدس که منجر به آزادسازی بستان شد، تیپ امام حسین (ع) را رسمیت داد که بعدها به دلیل رشادت ها و جانفشانی های این تیپ به لشگر امام حسین (ع) ارتقا یافت. خزاری شخصا به شناسایی می رفت و در عملیات هایی چون والفجر سه و چهار از شب تا صبح در عملیات خاکریزش شرکت داشت و در تمامی عملیات ها پیشقدم بود. وی پس از پیروزی بزرگ در عملیات طریق القدس، عملیات فتح المبین با رمز یا زهرا (س) و در عملیات بیت المقدس، توانست الگوی یک فرمانده نظامی دلاور را در عمل نشان دهد.

وی در عملیات والفجر ۸، توانست پیروزی هایی در منطقه فاو و کارخانه نمک کسب کند و لشکر تحت فرماندهیش تلفات سنگینی بر دشمن وارد کند. همچنین در عملیات کربلای ۵، که فرماندهی لشکر را بر عهده داشت، لشکر امام حسین (ع) با عبور از خاکریزهای هلالی که در پشت رود جاسم از کنار اروندرود تا جنوب کانال ماهی ادامه داشت ضربات سهمگینی بر نیروهای عراقی وارد کند و باعث سقوط یکی از دژهای شرق بصره شود. سرانجام در روز ۸ اسفند ۱۳۶۵، طی عملیات تکمیلی کربلای ۵، حسین خرازی به درجه رفیع شهادت رسید.

او از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در جنگ ایران و عراق به شمار می آمد و در سال های نخست جنگ تحمیلی به عنوان فرمانده سپاه پاسداران خرمشهر فعالیت می کرد و در عملیاتی چون نبرد خرمشهر و حصر آبادان، نقشی کلیدی ایفا کرد.

اما در هشتم مهرماه سال ۱۳۶۰ درحالی که سرداران و سربازان فاتح ارتش اسلام پس از رزمی بی امان با بعثیان متجاوز، با سرافرازی از جبهه نبرد حق علیه باطل باز می گشتند، هواپیمایی که این عزیزان را به تهران می آورد، در حوالی کهریزک دچار سانحه غم انگیزی شد و سقوط کرد.

در این حادثه، علاوه بر شهید شدن تعدادی از رزمندگان اسلام، فرمانده سرافراز و نامور سپاه خرمشهر، محمدعلی جهان آرا به همراه چهار سردار بزرگ اسلام سرلشکر فلاحی جانشین رئیس ستاد مشترک ارتش، سرتیپ نامجو وزیر دفاع، سرتیپ فکوری جانشین رئیس ستاد مشترک ارتش و شهید یوسف کلاهدوز قائم مقام فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به شهادت رسیدند.

امیر سپهبد شهید علی صیاد شیرازی در سال ۱۳۲۳ در شهرستان درگزمتولد شد. از مهم ترین اقدامات او پس از پیروزی انقلاب اسلامی، می توان به تهیه طرح های عملیاتی که منجر به شکستن حصر شهرهای سنندج و پادگان های مریوان، بانه و سقز شد، اشاره کرد. سپهبد علی صیاد شیرازی پس از خلع بنی صدر، برای پایان دادن به ناهماهنگی ارتش و سپاه در آن دوران، قرارگاه مشترک عملیاتی سپاه و ارتش را راه اندازی کرد و به عنوان فرمانده ارشد در آن قرارگاه مشغول به فعالیت شد.

او در مهرماه سال ۱۳۶۰ به پیشنهاد رئیس شورای عالی دفاع از سوی امام خمینی به فرماندهی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی منصوب شد. در این منصب فرماندهی نیروهای ارتش اسلام در عملیات‏های پیروزمند ثامن الائمه، طریق القدس، فتح المبین و بیت المقدس را برعهده داشت. شهید صیاد شیرازی در ۲۳ تیرماه ۱۳۶۵ در حکمی از سوی حضرت امام خمینی(ره) به عضویت‏ شورای عالی دفاع منصوب شد.

آن شهید در مهرماه سال ۱۳۶۸ به درخواست رئیس ستاد فرماندهی کل نیروهای مسلح و موافقت مقام معظم ‏رهبری و فرماندهی کل‏ قوا به سمت معاونت ‏بازرسی ستاد فرماندهی کل نیروهای مسلح و سپس در شهریورماه سال ۱۳۷۲ با حکم فرماندهی معظم کل قوا به سمت جانشین رئیس ستاد کل نیروهای مسلح منصوب شد. شهید سپهبد علی صیادشیرازی روز شنبه ۲۱ فروردین ماه ۱۳۷۸ در حوالی خانه اش مورد سوء قصد عوامل منافقین قرار گرفت و به شهادت رسید.